چكيدهامروزه نقش نظام مالياتي در تامين اهداف عمده اجتماعي- اقتصادي و بودجه اي دولت بر کسي پوشيده نيست. اما شيوه جمع آوري ماليات بايد به نحوي باشد كه موديان مالياتي يا همان شهرواندان، با صرف كمترين زمان و هزينه و به سهولت بتوانند ماليات خود را اظهاركرده و آنرا پرداخت نمايند. اظهارنامه مالياتي الكترونيكي كه از جمله مهمترين خدمات دولت الكترونيكي از نوع "دولت به شهروندان[1]" است، در دوران ابتدايي خود در ايران به سر مي برد. اين سرويس الكترونيكي براي آنكه به معناي واقعي استفاده شده و توسط شهروندان ايراني پذيرفته شود، به نظر مي رسد با موانعي روبروست. به همين دليل اين تحقيق بر آن آمد تا با بررسي اقتصاد ديجيتال، دولت الكترونيكي و سيستم اظهارنامه الكترونيكي در ايران، و همچنين با بررسي مدل ها و نظريه هاي علمي رايج در اين زمينه از جمله نظريه يكپارچه پذيرش و استفاده از فناوري (UTAUT[2])، مهمترين عواملي كه بر روي پذيرش اين سرويس الكترونيكي جديد دولت تاثير دارند را شناسايي نمايد. به همين منظور مدلي ارائه شد كه عواملي همچون انتظار كارايي(سودمندي)،انتظار تلاش(سهولت استفاده)، تاثيرات اجتماعي و شرايط پشتيباني كننده و تمايل به استفاده از اظهارنامه مالياتي الكترونيكي (عوامل مدل UTAUT) به همراه عامل ريسك احساس شده از جمله مهمترين عوامل تشكيل دهنده آن هستند. همچنين با توجه به فضاي تجارت الكترونيك در ايران، عواملي همچون امضاء ديجيتال و مباحث فني-زيرساختي به اين مدل اضافه گرديد. درنهايت با ارزيابي مدل پيشنهادي توسط تحليل رگرسيون، مشخص گرديد كه مهمترين عامل موثر در پذيرش اظهارنامه الكترونيكي، شرايط پشتيباني كننده مي باشد. همچنين عامل هايي كه در تمايل به استفاده از اين سرويس تاثير دارند به ترتيب عبارتند از انتظارتلاش، تاثيرات اجتماعي و انتظاركارايي. ولي مشخص شد كه ريسك احساس شده تاثير معني داري بر پذيرش اظهارنامه الكترونيكي ندارد. همچنين عامل امضاء ديجيتال بر روي انتظار كارايي تاثير مثبت و معني دار دارد. عامل مباحث فني-زيرساختي نيز بر روي عوامل انتظارتلاش و انتظاركارايي تاثير مثبت و معني دار دارد.كلمات كليدي: دولت الكترونيكي،مالیات الكترونيكي،اظهارنامه مالياتي الكترونيكيفهرست مطالبفصل اول : کلیات.. 11-1 مقدمه:.. 21-2 تعريف مسئله:.. 31-3 اهداف پژوهش:.. 31-4 محدوده مطالعه:.. 41-5 مقدمه اي بر دولت الكترونيكي:.. 41-6 تعريف دولت الكترونيكي.. 51-7 تجارت الکترونیکی در مقابل دولت الکترونیکی.. 61-8 ماليات و سيستم ماليات الكترونيكي:.. 81-9 سيستم اظهارنامه مالياتي الكترونيكي: يكي از مهمترين خدمات الكترونيكي دولت.. 9فصل دوم : مباني نظري تحقيق.. 112-1 مراحل توسعه دولت الکترونیکی.. 122-2 سیستم اظهارنامه مالياتي الکترونیکی:.. 132-3 نظريه هاي مطرح در زمينه پذيرش فناوري اطلاعات توسط كاربران: 152-3-1 نظريه فعاليت منطقي (TRA):.. 172-3-2 نظريه رفتار برنامه ريزي شده ((TPB:.. 192-3-3 مدل پذيرش فناوري(TAM) :.. 192-3-4 مدل انگیزشی (MM):.. 212-3-5 مدل تركيبي TAM و TPB(C-TAM-TPB):.. 222-3-6 مدل استفاده عملي از كامپيوتر MPCU)):.. 222-3-7 مدل انتشار نوآوري(DOI يا IDT):.. 242-3-8 نظریه شناخت اجتماعی (SCT):.. 272-4 نظريه يكپارچه پذيرش و استفاده از فناوري(UTAUT):.. 282-4-1 عامل انتظار کارایی:.. 302-4-2 عامل انتظارتلاش:.. 312-4-3 تاثیرات اجتماعی:.. 322-4-4 شرایط پشتيباني كننده ( تسهیل كننده):.. 33فصل سوم : مروري بر تحقيقات انجام شده.. 363-1 مطالعه انجام شده توسطFu, J.R. در سال 2005:.. 373-2 تحقیق انجام شده توسط Al shafi و همکارانش در سال 2009 : 393-3 تحقیق انجام شده توسط Schaupp,L.C. و همکارانش در سال 2009: 413-4 تحقیق انجام شده توسط McLeodو همکارانش در سال 2009: 433-5 مطالعه انجام شده توسط Kamarulzaman و همکارانش در سال 2010: 453-6 مطالعه انجام شده توسط .Anuar,S. و همکارانش در سال 2010 : 48فصل چهارم : تجزيه و تحليل سیستم اظهارنامه مالياتي الكترونيكي در ايران 514-1 ميزان آمادگي الكترونيكي شدن يا اقتصاد ديجيتال درايران 524-1-1 زيرساخت فني و ارتباطي:.. 544-1-2 محيط كسب و كار:.. 544-1-3 محيط فرهنگي و اجتماعي:.. 554-1-4 محيط قانوني:.. 554-1-5 سياست و چشم انداز دولت:.. 564-1-6 ميزان پذيرش توسط كاربران و شركتها :.. 572.4 دولت الكترونيكي در ايران:.. 614-2-1 شاخص خدمات آنلاين در ايران:.. 634-2-2 شاخص زيرساخت مخابراتي:.. 644-2-3 شاخص سرمايه انساني:.. 654-3 بررسی فرآیند اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی در مالزی به عنوان يك سيستم تحت وب كامل:.. 664-4 بررسي فرآیند اظهارنامه الكترونيكي درايران:.. 684-5 ارائه مدل جهت پذيرش اظهارنامه الكترونيكي در ايران: 794-5-1 عامل انتظار تلاش:.. 794-5-2 عامل انتظار كارايي:.. 804-5-3 عامل شرايط پشتيباني كننده (شرايط تسهيل كننده): 804-5-4 عامل ريسك احساس شده:.. 834-5-5 عامل تاثيرات اجتماعي:.. 834-5-6 عامل مباحث فني و زيرساختي:.. 844-5-7 عامل مسائل قانوني:.. 854-5-8 تمايل رفتاري:.. 86فصل پنجم : ارزيابي مدل و نتايج.. 895-1 روشهاي جمع آوري داده ها :.. 905-2 جامعه آماری و روش نمونه گیری.. 915-3 حجم نمونه و روش برآورد حجم نمونه.. 925-4 روايي و پايايي تحقيق :.. 935-4-1 روايي:.. 935-4-2 پايايي:.. 935-5 روشهاي تجزيه و تحليل آماري پژوهش:.. 945-6 توصيف داده های دموگرافیک.. 945-6-1 سن:.. 945-6-2 جنسیت:.. 955-6-3 میزان تحصیلات:.. 955-6-4 مدت زمان استفاده از کامپیوتر:.. 965-6-5 دلیل اصلی استفاده از اظهارنامه مالياتي الکترونیکی: 965-6-6 مدت زمان صرف شده جهت تکمیل اظهارنامه مالياتي الکترونیکی: 975-7 ضريب همبستگي بين عامل هاي مختلف و پذیرش اظهارنامه الکترونیکی : 985-7-1 شدت و جهت رابطه بين عامل انتظار تلاش و پذیرش اظهارنامه الکترونیکی:.. 985-7-2 شدت و جهت رابطه بين عامل انتظار كارايي و پذیرش اظهارنامه الکترونیکی:.. 995-7-3 شدت و جهت رابطه بين عامل تاثيرات اجتماعي و پذیرش اظهارنامه الکترونیکی:.. 995-7-4 شدت و جهت رابطه بين عامل ريسك احساس شده و پذیرش اظهارنامه الکترونیکی:.. 1005-7-5 شدت و جهت رابطه بين عامل مسائل قانوني و پذیرش اظهارنامه الکترونیکی:.. 1015-7-6 شدت و جهت رابطه بين عامل مباحث فني/ زيرساختي و پذیرش اظهارنامه الکترونیکی:.. 1025-7-7 شدت و جهت رابطه بين عامل شرايط پشتيباني كننده و پذیرش اظهارنامه الکترونیکی:.. 1035-7-8 شدت و جهت رابطه بين عامل تمايل به استفاده و پذیرش اظهارنامه الکترونیکی:.. 1045-8 تحلیل مسیر مدل پذیرش اظهارنامه الکترونیکی توسط تحليل رگرسیون : 1055-8-1 آنالیز تاثیر عوامل پیش بینی شده بر پذیرش اظهارنامه الکترونیکی:.. 1065-8-2 آنالیز تاثیرعوامل پیش بینی شده برتمایل به استفاده از اظهارنامه الکترونیکی :.. 1075-8-3 آنالیز تاثیرعوامل پیش بینی شده بر انتظار تلاش : 1085-8-4 آنالیز تاثیرعوامل پیش بینی شده بر انتظار کارایی : 1095-8-5 آنالیز تاثیرعوامل مسائل قانوني و مباحث فني-زيرساختي برتاثيرات اجتماعي:.. 1105-8-6 آنالیز تاثیرعوامل مسائل قانوني و مباحث فني-زيرساختي بر شرايط پشتيباني كننده:.. 1115-9 مدل ارزیابی شده پذیرش اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی: 112فصل ششم :جمع بندي و نتيجه گيري.. 1166-1 جمع بندي:.. 1176-2 نتيجه گيري و ارائه راهكارهاي عملي:.. 1186-3 ارزش نظري و عملي پژوهش:.. 1206-4 پیشنهاد برای تحقیقات بیشتر:.. 121پيوست ها:.. 8فهرست منابع :.. 1 فهرست جداولشماره و عنوان جداولصفحهجدول4-1 : امتياز و رتبه ايران و ساير كشورهاي جهان درزمينه اقتصاد ديجيتالي53جدول4-2 : معيارهاي امتياز دهي به شاخص اقتصاد ديجيتالي كشورها به همراه وزن آنها53جدول4-3 : امتياز معيارهاي تشكيل دهنده شاخص اقتصاد ديجيتال درايران و سايركشورهاي جهان58جدول4-4: سرعت اينترنت در ايران و سايرنقاط جهان59جدول4-5 : نرخ نفوذ اينترنت در ايران و خاورميانه60جدول4-6 : تعداد كامپيوترهاي خانگي به ازاي هر 100 نفر61جدول4-7 : وضعيت ايران و ديگركشورهاي آسياي جنوبي در زمينه دولت الكترونيكي62جدول4-8 : امتياز ايران در بين سايركشورهاي جهان درشاخص خدمات آنلاين64جدول4-9: امتياز ايران و ساير كشورها در شاخص زیرساخت مخابراتی و مولفه هاي آن65جدول4-10: امتياز ايران و ساير كشورها در شاخص سرمايه انساني66جدول4-11: تعداد و درصد اظهارنامه مالیاتی دریافت شده در استان قزوین درسال 8981جدول4-12: تعداد و درصد اظهارنامه مالیاتی دریافت شده در شهرستان تاكستان درسال 8982جدول4-13: تعریف عوامل پیش بینی شده در مدل87جدول4-14: فرضیه های استخراج شده از مدل88جدول 5-1: تعيين نمرات پرسشنامه91جدول 5-2: شماره و تعداد سوالات مرتبط با فاکتورهای موثر بر پذیرش اظهارنامه الکترونیکی91جدول 5-3 : اطلاعات دموگرافیک مربوط به سن مودیان مالیاتی95جدول 5-4: اطلاعات دموگرافیک مربوط به جنسیت مودیان مالیاتی95جدول 5-5 : اطلاعات دموگرافیک مربوط به سطح تحصیلات مودیان مالیاتی96جدول 5-6 : شدت رابطه و سطح معنی داری بین فاکتور انتظار تلاش و پذیرش اظهارنامه الکترونیکی98جدول 5-7: شدت رابطه و سطح معنی داری بین فاکتور انتظار کارایی و پذیرش اظهارنامه الکترونیکی99جدول 5-8 : شدت رابطه و سطح معنی داری بین فاکتور تاثیرات اجتماعی و تمایل به استفاده از اظهارنامه الکترونیکی100جدول 5-9: شدت رابطه و سطح معنی داری بین فاکتور ریسک احساس شده و تمایل به استفاده از اظهارنامه الکترونیکی101جدول 5-10 : شدت رابطه و سطح معنی داری بین فاکتور مسائل قانونی و تمایل به استفاده از اظهارنامه الکترونیکی102جدول5-11: شدت رابطه و سطح معنی داری بین فاکتور مباحث فنی- زیرساختی و تمایل به استفاده از اظهارنامه الکترونیکی103جدول 5-12 شدت رابطه و سطح معنی داری بین فاکتور مباحث فنی- زیرساختی و تمایل به استفاده از اظهارنامه الکترونیکی104جدول 5-13: شدت رابطه و سطح معنی داری بین عامل تمایل به استفاده از اظهارنامه الکترونیکی و پذیرش آن105جدول 5-14: ضريب تعيين تحليل رگرسيون متغير وابسته پذيرش اظهارنامه الكترونيكي106جدول5-15: تحليل رگرسيون متغير وابسته پذیرش اظهارنامه الکترونیکی106جدول5-16: ضريب تعيين تحليل رگرسيون متغير وابسته تمايل به استفاده از اظهارنامه الكترونيكي107جدول 5-17 : تحليل رگرسيون متغيروابسته تمایل به استفاده از اظهارنامه الکترونیکی107جدول5-18: ضريب تعيين تحليل رگرسيون متغير وابسته انتظار تلاش108جدول 5-19: تحليل رگرسيون متغير وابسته انتظار تلاش108جدول 5-20: ضريب تعيين تحليل رگرسيون متغير وابسته انتظار كارايي109جدول5-21: تحليل رگرسيون متغير وابسته انتظار کارایی109جدول 5-22: ضريب تعيين تحليل رگرسيون متغير وابسته تاثيرات اجتماعي110جدول5-23: تحليل رگرسيون متغير وابسته تاثيرات اجتماعي111جدول 5-24: ضريب تعيين تحليل رگرسيون متغير وابسته شرايط پشتيباني كننده111جدول5-25: تحليل رگرسيون متغير وابسته شرايط پشتيباني كننده112 فهرست شكل ها و نمودارها: شماره و عنوان شكل ها و نمودارهاصفحهشكل1-1 يك سيستم ايده آل براي اظهار و پرداخت ماليات به صورت الكترونيكي9شكل2-1 : مدل TRA17شكل2-2 : مدل TPB19شكل2-3 : مدل TAM20شكل 2-4 : مدل انتشار نوآوري DOI25شكل 2-5 : مدل UTAUT29شكل3-1 : مدل تركيبي TAM و TPB38شكل3-2 : كابرد مدلUTAUT در بررسي پذيرش دولت الكترونيك در قطر40شكل3-3: توسعه مدل UTUAT با دو عامل ريسك پذيرفته شده و قضاوت خوش بينانه42شكل3-4: افزايش عامل هاي تجربه،اعتماد و ريسك احساس شده به مدلUTAUT44شكل3-5 : تركيب مدل TAM وانواع ريسك47شكل3-6 : مدل TAM گسترش يافته جهت بررسي سيستم e-Bayaran درمالزي49شكل4-1: فرآيند اظهارنامه الكترونيكي در مالزی68شكل4-2: فرآيند اظهارنامه الكترونيكي درايران69شكل4-3: اولين منوي برنامه اظهارنامه اكترونيكي بعد از اجراي آن72شكل4-4: نرم افزار اظهارنامه الكترونيكي بعد از ورود به سيستم72شكل4-5: فرمهای ورود اطلاعات در اظهارنامه الکترونیکی اشخاص حقوقی75شكل4-6 : مدل ارائه شده براي پذيرش اظهارنامه الكترونيكي در ايران86نمودار 5-1: تجربه مودیان مالیاتی در استفاده از کامپیوتر96نمودار 5-2 : دلیل اصلی استفاده از اظهارنامه الکترونیکی از نظر مودیان مالیاتی97نمودار 5-3 : مدت زمان صرف شده جهت تکمیل اظهارنامه الکترونیکی97شکل 5-1: مدل ارزیابی شده پذیرش اظهارنامه الکترونیکی113شكل 5-2: سيستم ايده آل اظهارنامه الكترونيكي در ايران115 فصل اول :کلیاتاز آنجايي که ماليات در کشورهاي پيشرفته نقش بسزايي در توسعه اقتصادي دارد، ماليات الکترونيکي[3] به لحاظ کارکردهاي آن از مظاهر اقتصادهاي پيشرفته و توسعه يافته است. به کارگيري سامانه هاي الکترونيکي در حوزه دريافت اظهارنامه و وصول ماليات نقش موثري در پيشبرد اهداف دولت الکترونيک[4] دارد. تسريع و پيشبرد اهداف دولت همچون سرعت و دقت درامور وکاهش هزينه هاي جمع آوري ماليات، صرفه جويي در زمان، تکميل و صحت اطلاعات، تسهيل در وصول ماليات و اهتمام به نظم و انضباط مالي و بودجه اي و تحقق درآمدهاي مالياتي ، رضايتمندي پرداخت کنندگان و دستگاه هاي مالياتي، ايجاد اعتماد وشفافيت فعاليت هاي اقتصادي و جلوگيري از فرار مالياتي ، همچنين تحقق اهداف کلان دولت الکترونيک همچون تحقق درآمدهاي مالياتي، توزيع مناسب درآمد و ثروت ، عدالت اقتصادي و اجتماعي و فراهم کردن زمينه هاي لازم براي رقابت پذيري و ثبات اقتصادي وتحقق مطلوب منابع وحفاظت ازمحيط زيست، حمايت از سرمايه گذاران و ايجاد اشتغال و رشد توسعه اقتصادي را تضمين مي نمايد.(Intamedia 2010)اما تمامي مزاياي گفته شده در گرو پذيرش اظهارنامه مالياتي الكترونيكي توسط شهروندان و پرداخت كنندگان ماليات است. با توجه به اينكه سيستم اظهارنامه مالياتي الكترونيكي در ايران در دوران ابتدايي خود قرار دارد، به نظر مي رسد پذيرش اين سرويس الكترونيكي جديد با موانعي روبروست. از طرف ديگر با توجه به اينكه تاكنون هیچ گونه مطالعه و تحقيقي در خصوص بررسي عوامل موثر بر پذیرش اظهارنامه مالياتي الكترونيكي در ایران انجام نشده، نیاز به درک عوامل موثر بر پذيرش اين سيستم جديد برای مدیران، مقامات دولتي و محققان ضروري به نظر مي رسد. 1-2 تعريف مسئله[5]:اين تحقيق قصد دارد عوامل موثر بر پذيرش اظهارنامه مالياتي الكترونيكي توسط پرداخت كنندگان ماليات (موديان مالياتي) در ايران را با ارائه يك مدل بررسي كرده و پس از ارزيابي و اثبات مدل به ارائه راهكارها و توصيه هاي سياستي جهت افزايش پذيرش اين سرويس دولت الكترونيك بپردازد.هدف اصلي اين پژوهش يافتن درک درستی از عوامل مؤثر بر پذيرش اظهارنامه مالياتي الكترونيكي درايران ميباشد، به طور خاص اهداف اصلی این تحقيق عبارتند از : 1. بررسی ميزان تمايل و استفاده از سيستم اظهارنامه مالياتي الكترونيكي توسط موديان مالياتي در ایران به عنوان نمونه ای از یک کشور در حال توسعه.2. بررسي عوامل موثر بر تمايل و پذيرش اظهارنامه مالياتي الكترونيكي در ايران از طريق ارائه يك مدل3. ارزيابي مدل پيشنهاد شده و ارائه راهكارها و توصيه هاي سياستي مناسب برای مقامات دولتي و مالياتي جهت بهبود پذيرش و درنتيجه استفاده عملي و رضايتبخش از آن.توسعه روشهایی برای اندازه گیری و ارزیابی موفقیت دولت الکترونیکی ضروری است. تعیین مقیاس های کافی برای ارزیابی بهره وری و روشهای هزینه کردن بودجه عمومی کار دشواری است(Peters et al., 2004).. ولی اندازه گیری میزان موفقیت دولت الکترونیکی با استفاده از مجموعه مختلفی از شاخص ها امکانپذیر است.میزان استفاده افراد از خدمات الکترونیکی ارائه شده توسط دولت، میتواند به عنوان يك شاخص مهم برای اثربخشی این خدمات باشد. سطح رضایت شهروندان از دولت الکترونیکی به عنوان یک شاخص مهم دیگر در نظر گرفته میشود. شاخص های محیطی مثل ضریب نفوذ فناوری اطلاعات وارتباطات نیز شاخص مهم دیگری جهت بررسی موفقیت دولت الکترونیکی است. در مقایسه با سرویس های آنلاین دیگر ارائه شده توسط دولت، تکمیل اظهارنامه مالیاتی به صورت الکترونیکی یکی از پیشرفته ترین و گسترده ترین خدمات ارائه شده است. در بخش دولتی ، مقامات مالیاتی با حرکت به سمت خدمات آنلاین تمایل دارند که در راس استفاده از خدمات فناوری اطلاعات باشند. برای اثربخشی این سرویس، باید فرآیند استفاده از آن کاربرپسندتر و بهتر از حالت سنتی باشد. درمقایسه با سرویس های آنلاین دیگر، سیستم مالیات الکترونیکی فرآیند پیچیده تری دارد. بنابراین برای اینکه توسط کاربران عادی استفاده شود، باید به صورت ساده و واضح پیاده سازی شود. (Connolly & Bannister, 2008).پژوهش حاضر بر پذيرش اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی در ایران و به ویژه اداره کل امورمالیاتی استان قزوین تمرکز يافته است.پیشرفت در اینترنت و فناوری های ارتباطی به عنوان شالوده ای برای رشد نرم افزارهای تجارت الکترونیک[6] و كسب و كار الکترونیک[7] در نظر گرفته شده اند. توسعه در بخش تجاری باعث ایجاد فشار بر بخش دولتی براي باقي ماندن در عرصه رقابت خواهد شد. نهادهای دولتی، نوسازی فرآیندهای اداری خود را به منظور تسهیل در تعامل با شهروندان با استفاده از اينترنت و وب ضروري مي دانند. این امر از طریق توسعه نرم افزارهاي دولت الکترونیکی از جمله نرم افزار اظهارنامه مالياتي الكترونيكي انجام می شود. ازسايت هاي ايستا كه اطلاعات ساده اي را ارائه مي دهند گرفته تا سايت هاي كاربردي تعامل گرا[8] كه فرآیندهای اداری را اتوماسيون و اجرا مي كنند به طوريكه بتوانند با شهروندان تعامل كامل داشته باشند. (Elsas, 2003).پذيرش فن آوری های جدید به دولت ها برای پیاده سازی و ارائه موثرتر خدمات عمومی به شهروندان كمك بسزايي ميكند. در نتیجه، ابتكارات جديد دولت الکترونیکی با هدف ایجاد خدماتي كه بر نیازهای شهروندان متمرکز هستند اتخاذ شده تا دسترسی بيشتري به خدمات دولت براي شهروندان فراهم نمايد (Papantoniou et al., 2001).[1]Government To Consumer (G2C)[2]Unified theory of acceptance and use of technology (UTAUT)[3] E-tax[4] e-government[5]Problem Definition[6]Electronic commerce[7]Electronic business[8]Transaction-oriented application sites