فهرست مطالبعنوان صفحهمقدمه. 1 فصل اول:تاريخچه زندگي نظاميمحل تولد نظامي.. 4 فصل دوم:معرفي آثار نظامياشعار نظامي.. 8سبك نظامي.. 10معرفي آثار نظامي.. 12خسرو و شيرين.. 12ليلي و مجنون.. 16هفت پيكر. 18اسكندرنامه. 20 فصل سوم:خلاصه‌ي داستان‌هاي نظاميداستان خسرو و شيرين.. 24خسرو و شيرين تحليل داستان.. 32شخصيت خسرو. 35شخصيت شيرين.. 36داستان ليلي و مجنون.. 38شخصيت مجنون.. 46شخصيت ليلي.. 47شخصيت فرهاد. 48داستان هفت پیکر. 49تحليل هفت پيكر. 53الف شخصيت بهرام. 54اسكندرنامه. 56شرفنامه. 57اقبالنامه. 62شخصيت اسكندر. 65نتيجه. 67فهرست منابع. 68مقدمهنظامي شاعر توانا و كم نظيري است كه استاد مسلم داستان‌سرايي است. به يقين مي‌توان ادعا كرد كه در تاريخ ادب ايران تاكنون در سرودن «مثنوي داستاني» شاعري از جهت قدرت خيال و وصف مناظر و تشبيهات و استعارات لطيف و ايجاد و ابداع مضامين و معاني دقيق و احاطه بر كلمات و عبارات و تسلط بر علوم و فنون گوناگون مانند نظامي پيدا نشده است.شعراي بزرگ زبان شيرين فارسي هر كدام در نوعي از شعر شهرت يافته و مورد قبول سخن سنجان و بزرگان شعر و ادب شده‌اند چنان كه: شاعر نامدار طوس حكيم ابوالقاسم فردوسي در شعر رزمي و حماسي و انوري و فرخي و منوچهري در قصيده سرايي و مديحه گويي و حكيم ناصرخسرو قبادياني و حكيم سنايي و شيخ عطار در شعر ديني و اخلاقي و عرفاني و مولانا جلال الدين بلخي در مثنوي عرفاني و تصوف و حكمت و سعدي و حافظ در غزل‌سراي يكه‌تاز ميدان ادب و فصاحت و بلاغت بوده‌اند. هم‌چنين نظامي استاد مسلم و پهلوان بي‌بديل داستان‌سرايي و شعر بزمي مي‌باشد.محققان و فرهنگ‌شناسان جهان اذعان دارند كه فرهنگ ايراني گنجينه‌اي بي‌نظير و بس ژرف و دل‌انگيز از معارف و حكمت و علم و عرفان بنيادين جهان بوده است چشمه‌ي آب حيات جوشاني كه در آن رودخانه‌هاي گواراي علم و حكمت و عرفان و ادب و هنر جاري گرديده است و تا اقصي نقاط عالم گسترده شده و تشنه كامان را از هر دياري سيراب كرده است.به لطف حق يك اثر ارزنده كه مفتاح پنج گنج نظامي بوده است به نام (مخزن الاسرار) در طول يك ترم خوانده و گره‌گشايي شد و اين اثر و مجموعه يك تحقيق كلاسي است كه به چهار گنج باقي مانده از آن آثار مي‌پردازد.ابتدا در فصل اول به زندگينامه و شرح‌حال شاعر پرداخته و در فصل دوم پنج گنج او را توضيح مختصري نموده‌ام و در فصل بعد به توضيح و تحليل و شخصيت‌پردازي داستان‌ها پرداخته و با اهتمام و دلسوزي و علاقه‌ي كامل آن را به پايان برده‌ام.لازم به ذكر است به علت اين كه اين تحقيق كلاسي مي‌باشد تمام سعي خود را مبذول داشتم تا از طولاني شدن و حاشيه‌پردازي به دور بماند و به درازا نيانجامد. و داستان‌ها به نحوي كوتاه و در حد توان تحليل شده است.محقق مدعي نيست كه اين مجموعه براي شناسايي شاعر بزرگواري مانند نظامي كافي باشد و بدين وسيله‌ي ناقص نظامي و آثارش بخوبي شناخته شوند بلكه اذعان دارد كه آثار پر ارزش و نفيس اين شاعر بزرگ چون دريايي است پر از گوهر و مرواريد و چون بوستانيا ست شاداب و آراسته به انواع گل‌ها و رياحين كه بسيار جاي تحقيق و پژوهش دارد. هر چند اين كار داراي معايب و نقايصي است اما اميدوارم راه را براي ديگران باز نمايد كه نقايص را رفع كنند و تحقيق و تتبع كاملي از آثار نظامي ارائه نمايند.در انتها بايد از لطف بي‌شائبه استاد ارجمند جناب دكتر فولادي ياد شود كه با راهنمايي و مساعدت دانشجويان راه را همواره بر آنان هموار ساخته‌اند. فصل اول:تاريخچه زندگي نظامي محل تولد نظاميزادگاه شاعر ظاهراً شهر گنجه است و در آن شهر نشو و نما يافته. در مثنوي‌هاي خود از اقامتگاه خويش سخن گفته است:گنجه گره كرده گريبان من بي گرهي گنج عراق آن من(مخزن الاسرار، ص180)نظامي كه در گنجه شد شهر بند مباد از سلام تو نابهرمند(شرفنامه، ص25)اما عده‌اي ديگر او را اهل قم نوشته‌اند و او را به تفرش قم نسبت داده‌اند. وحيد دستگردي نوشته: براي اثبات اين مطلب كه آيا زاد و بوم نظامي همان شهر گنجه است يا آن كه در عراق متولد و در زمان كودكي با پدر به گنجه رفته دليلي در اشعارش نيست ولي تقريباً تمام تذكره نويسان مي‌نگارند كه در گنجه متولد شده است اما عراقي الاصل بودن وي مسلم است بدين دليل كه در همه جا عراق را ستايش و همواره به ديدار عراق و مسافرت بدين صوب اظهار شوق كرده است و از آن جمله است.(مخزن الاسرار، ص179)گنجه گره كرده گريبان من بي گرهي گنج عراق آن منبانگ برآورده جهان كاي غلام گنجه كدام است نظامي كدام؟(خسرو و شيرين، ص361)عراقي وار بانگ از چرخ بگذاشت به آهنگ عراق اين بانگ برداشت دليل قمي و تفرشي بودن نظامي نزد تذكره نويسان اين دو بيت است از اقبالنامه ص29:چو در گرچه در بحر گنجه كُمم ولي از قهستان شهر قممبه تفرش دهي هست تا نام او نظامي از آنجا شده نامجواين دو بيت به ابيات نظامي هر چند شباهت تام دارد و زبان همان زبان است اما در نسخ كهن سال ما اين دو بيت نيست. پس با آن كه عراقي بودن نظامي مسلم است و پدر و نياكانش اهل عراق عجم بوده‌اند دليل مسلمي بر قمي و تفرشي بودن وي در دست نيست.[1]مدفن نظامي در شهر گنجه است و وي آرامگاهي داشته كه زيارتگاه و تا مدتي پس از الحاق گنجه به روسيه برقرار بوده است. در سال 1292 و پس از آن به تدريج گنبد و رواق نظامي رو بخرابي گذاشته به شكل يك تل خاك در آمد. در حدود سال 1304 قمري اهالي گنجه درصدد برآمدند كه بقاياي جسد نظامي را از محل اصلي خود به شهر گنجه انتقال داده و در آن جا گنبد و رواقي عالي براي او بنا كنند.بياد آر اي تازه كبك دري كه چون بر سر خاك من بگذريگيا بيني از خاك انگيخته سرين سوده بالين فرو ريختههمه خاك فرش مرا برده باد نكرده زمن هيچ هم عهد يادنهي دست بر توشه‌ي خاك من بياد آري از گوهر پاك منمرحوم سعيد نفيسي در مقاله‌اي در مجله‌ي ارمغان سال پنجم ص162 نوشته گويد:شنيده‌ام اهالي گنجه سال گذشته اهانت شديدي بر تربت وي وارد آورده‌اند بدين معني كه جمعي از مردم شهر بخيال افتادند كه فراري در داخله‌ي شهر ترتيب دهند و بقاياي وي را از خارج به آن جا حمل كنند و به همين جهت مقبره‌ي نظامي را نبش كردند و تابوت چوبين منبتي را كه بسيار كهن بود و بر اطراف آن خطوطي كهنه نقش كرده بودند بيرون كشيدند و با احترامات بداخل شهر آوردند ولي در اين حين يكي از كوته نظران شهر اظهار كرد كه اين حكيم و شاعر بزرگ از مردم گنجه نبود و از اهالي قم به شمار رفته است به همين جهت رواقي را كه خيال داشتند در داخله‌ي شهر بر سر بقاياي جسد وي بسازند ترتيب ندادند و آن تابوت دربدر را دوباره به همان محلي كه در خارج شهر مدفون بود برگرداندند و بخاك سپردند...[2] [1]. احوال و آثار و شرح مخزن الاسرار نظامي گنجوي، دكتر برات زنجاني، ص8، 9و 10.[2]. احوال و آثار و شرح مخزن الاسرار نظامي گنجوي، دكتر برات زنجاني، ص22و23.